Dernek İktisadi İşletmesi Nasıl Kurulur?

Dernekler, herhangi bir bireysel kazanç sağlamadan, ortak bir amaca hizmet etmek için kurulur. Kurulan derneğin de tüzükte bulunan amaçlarını gerçekleştirebilmesi için gelir elde etmesi gerekir. Bu durumda birçok dernek, ihtiyacı olan gelire ulaşmak için dernek iktisadi işletmesi kurar.

Dernek iktisadi işletmesi kurmak ve faaliyetleri sorunsuz olarak yürütebilmek için öncelikle dernek tüzüğünde bu konu ile ilgili maddenin yer alması gerekir. Ticari faaliyetler yürütme ile ilgili metnin yer alması halinde dernekler iktisadi işletme kapsamına alınabilirler.

İktisadi işletme olarak ticari kapsamda faaliyet yürütecek olan dernekler kurumlar vergisine tabi olur. Bu doğrultuda işletmenin bilanço hususuna göre defter tutması gerekir.

Dernek tüzüğünde “Amaçlarını gerçekleştirmeye yönelik olarak iktisadi işletme kurabilir.” maddesinin yer almadığı durumlarda dernek içerisinde bir olağanüstü genel kurul toplantısı yapılmalıdır. Toplantıda konu gündeme getirilerek alınacak kararlar ile dernek tüzüğünü değiştirmek ve madde ekleme mümkün olur.

Dernek tüzüğünde bu madde yer alıyorsa, bu durumda yönetim kurulu ile iktisadi işletme kurma kararı alınır. Ardından il sınırları içerisinde bulunan ticaret odasına başvuru yapılarak kayır işlemleri tamamlanır.

Dernek İktisadi İşletmesi Kuruluşu

Derneğin bir kereye mahsus yapacağı organizasyon için dernek iktisadi işletmesini kurmasına gerek yoktur. Bir kereye mahsus yardım gecesi düzenlemek, kermes kurmak ya da bilet satmak gibi faaliyetler, normal dernek kapsamında da gerçekleştirebilecek olan hizmetlerdir.  Düzenlenecek olan bu organizasyonların sürekli hale gelmesi halinde derneğin, dernek iktisadi işletmesi kurması gerekir.

Dernekler genelde etkinlik düzenlemek yerine sürekli olarak ticari bir faaliyet yürütme kurarak hizmetlerini sürdürmeyi hedefler. Sağlık üzerine hizmet vermek için kurulan bir dernekte sürekli olarak kan ve organ bağışı yapılması yönünde bir eğilimin olması normaldir.

Yönetim Kurulunda Karar Alma

Tüzüklerinde, iktisadi işletme kurmayı destekleyen bir madde yer alıyorsa, dernekler yönetim kurulu ile ortak bir karar alır.  Bu kararda işletmeye ait; unvan, adres, sermaye, temsilciler ve temsilci bilgileri, işletmenin hizmet konusu gibi bütün detayların açıkça yer alması gerekir. Yönetim kurulunda alınacak olan bu karar noter onayı ile geçerlilik kazanır.

Ticari Sicil Kaydı

Dernekler, Dernek iktisadi işletmesi kurmaya karar verdikten sonra yetkili müdür veya yönetici olarak tahsis edilen kişiler tarafından mutlaka MERSİS kaydı yaptırmalıdır. Sanayi ve ticaret odasında yaptırılacak tescil işlemleri için gerekli olacak evraklar şunlardır;

• Dernek tüzüğünün noterden onaylatılmış aslı
• Kaymakamlık, Valilik ya da Sivil Toplum İl Müdürlüğü tarafından alınacak, derneğin kuruluşunu ve faaliyette olduğunu gösterir belge
• Yönetim kurulunda alınmış olan kararın noterden onaylatılmış örneği,
• Dernek iktisadi işletmesi açmaya karar vermiş olan derneğin, yönetim kurulunda görev yürüten bütün üyelerinin hala görevde olduklarını ve görev süresinin belirli bir süre daha geçerli olduğunu gösteren, en son seçime ait kurul kararı
• İşletmede temsil ve yetki sahibi olan kişilerin, noterden onaylatılan imza beyannamesi ve kimlik fotokopisi ile ikametgâh adresi belgesi
• Oda kaydı için beyanname
• Kurulacak olan iktisadi işletme ile yetki verilmesi planlanan müdür ya da yetkililere ait fotoğraf
• İktisadi işletmenin, üzerinde potansiyel vergi numarası da bulunan vergi dairesi görüntüleme belgesi

Dernek iktisadi işletmesinin açılışı aşamasında bazı durumlarda ticari sicil müdürlükleri bir takım ilave evrak talebinde bulunabilir. Bütün evrakların eksiksiz olarak tamamlanmasından sonra, ticari sicil müdürlüğü, dernek iktisadi işletmesinin bağlı olduğu vergi dairesine 15 gün içerisinde açılış işlemini bildirir.

Dernek işletmede yetkili olan kişinin başlangıç aşamasında herhangi bir açılış evrakı verme zorunluluğu bulunmaz. Burada gerekli olacak bildiri işlemini ticari sicil müdürlüğü yapar.

Açılış işlemlerinin ardından, dernek muhasebesi ile ilgilenecek olan kişi ile anlaşılmalıdır. Muhasebe ile yetkilendirilecek olan kişi de NACE konuda bulunan faaliyet alanlarına göre vergi mükellefiyetini zaman kaybetmeden başlatmalıdır.

Belediye Ruhsatı Alma

İktisadi işletme açılışı esnasında sadece mülki idari amirliğinden izin almak yeterli değildir. Aynı zamanda belediye içerisinde yapı kullanım izninin alınması da zorunludur. İktisadi işletmenin dernek tarafından kurulacağı durumlarda, belediyeden işletme ruhsatının mutlaka alınması gerekir.

Belediyeden alınacak olan ruhsat, işletmede güvenilir koşullarda ticaret yapabilmeyi mümkün kılar. Alınan bu ruhsat belgesinin ardından dernek tercihi halinde düğün salonu işletme ya da tiyatro faaliyetlerinde bulunma gibi alanlarda tam yetki sahibi olur.

Muhasebe İşlemleri

İktisadi işletme, sermaye şirketlerinin dışında kalır ve işletme üyeleri arasında kar paylaşım amacı bulunmaz. Derneğe bağlı bir iktisadi işletmenin temel kuruluş amacı, dernek amaçlarının yerine getirilmesi amacı ile gelir getirici faaliyetlere bulunabilmektir.

Derneğe bağlı ticari işletmeler de ticari işletmeler gibi dernekler kanunu ile medeni kanuna doğrudan bağlıdır.

Derneklerde yapılan hesap işletme defteri hesabına göre tutulur. Dernek işletmelerinde ise bilanço usulü defter tutmak esastır.  İşletmeden elde edilecek olan kâr, işletme hesabının tutulduğu derneğe gelir olarak yazılabilir.  Dernekler tercihe bağlı olarak bilanço hesabına göre defter tutabilmektedir.

İktisadi işletmesi tacir sınıfında yer almaz. Tacir, iflas durumunda borçlardan feragat edilebilen işletme sınıfıdır. Burada tacir olarak nitelendirilecek olan derneğin kendisidir. Olası bir iflas durumunda işletmenin borçları derneğe aktarılır ve ödeme yükümlülüğünü derneğin kendisi üstlenir.

Not: İktisadi işletme muhasebesi ile ilgili daha detaylı bilgi edinmek için, dernek muhasebesi nasıl tutulur başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

Vergi ve Ücretlendirmeler

İktisadi işletme kapsamında sorumlu olunacak vergi ve ücretlendirmeler şu şekildedir;

• Katma Değer Vergisi (Her ay ödenmesi zorunlu)
• Stopaj ödemeleri
• Beyanname damga vergileri
• Geçici Vergi (Her 3 ayda 1)
• Muhtasar Vergi (3 ayda 1)
• Kurumlar Vergisi (3 ayda 1)
• Yıllık Defter Tasdik Ücreti
• Aylık Muhasebe Ücretleri vb.

Dernek İktisadi İşletmesinde Kâr Dağılımı

Dernek iktisadi işletmesinde gerçekleştirilen ticari faaliyetlerin sonucunda işletmede eğer kâr meydana gelirse, bu kârdan vergi kesintileri düşülür. Derneğin hesabına da istenilen oranda aktarım yapılabilir. Ancak yönetim kurulunda yer alan üyelere herhangi bir şekilde kârdan gönderim yapılması söz konusu değildir. Aynı şekilde elde kalan kâr payının da yine yardım ya da bağış gibi gösterilmesi kesinlikle mümkün değildir.

Kâr payından eğer dernek hesabına aktarım yapılacak ise, bu meblağ yönetim kurulu kararı ile belirlenir.  İstek doğrultusunda aktarılacak olan paranın bir kısmı yedek akçe olarak iktisadi işletmenin kendi kasasında tutulabilir.

Dernek Lokalinin İktisadi İşletme Kapsamına Girmesi

Dernek lokali, dernek üyelerinin sosyal faaliyetlerine yönelik ihtiyaçlarının karşılanması amacı ile açılan sosyal tesislerdir. Dernek lokalleri, kendi üyelerinden her ne şekilde olursa olsun her herhangi bir bedel tahsis etmeden bir iktisadi işletme kapsamında bu hizmetlerini yürütebilirler. Ancak nedeni ne olursa olsun herhangi bir şekilde para almak ve toplamak söz konusu olursa, bu durum lokalin iktisadi işletme kapsamında değerlendirmesine neden olur.

Dernek lokalleri, sadece dernek içerisinde yer alan üyelere bile herhangi bir şekilde ürün satışı gerçekleştirdiği taktirde, kurumlar vergisi mükellefi kapsamına girer.

Dernek kuralları arasında yer alan, üye olmayanların giremeyeceği ve sadece misafir olan kişilerin alınabileceği hususu da derneklerin ticari işletme vasfı kazanmamaları için getirilmiş olan bir zorunluluktur.

Derneğin İktisadi İşletmesinden Derneğin Ürün veya Hizmet Alması

Derneğin kendi bünyesine bağlı olan iktisadi işletmesinden hizmet, mal ya da ürün satın alması yasaldır. Piyasada bulunan koşullara göre eğer rekabetçi fiyatlar var ise bu durumda kanuna engel bir durumdan söz edilemez. Örnek olarak sokak hayvanlarını koruma amaçlı kurulan bir derneğin, iktisadi işletmesinden kedi maması satın alması son derece doğal bir durumdur.

Eğer ki, alınacak olan üründe, rekabetçi koşulların dışına çıkacak şekilde fiyat farkı varsa bu durumda transfer fiyatlandırması adı altında vergilendirme türü uygulanmaktadır.  Bu durum bir diğer tanım ile dernekler arasında yapılan örtülü dağıtım şeklinde açıklanabilir.

Dernek İktisadi İşletmesinde Sermaye Yönetimi

Dernek iktisadi işletmesi içerisinde sermaye yönetimi iki farklı şekilde yapılmaktadır. Ya düzenli olarak bir sermaye artışı söz konusu olur, ya da dernek yönetim kurulu dernek iktisadi işletmesine borç verir.  Sermaye artışının ne şekilde yapılacağı, yönetim kurulu ile alınacak kararda mutlaka yazılı olarak bulunmalıdır.

İktisadi İşletmenin Kapatılması

Dernek yönetim kurulu tarafından alınacak bir karar ile tasfiye usulüne göre iktisadi işletmenin kapatılması mümkündür. Alınacak olan yönetim kurulu kararı ticari sicil müdürlüğüne gönderilir ve tasfiye süreci başlatılır.  Kararın alınmasının ardından Ticari Sicil Gazetesi’nde 3 kez tasfiye işleminin yapılacağı yayınlanır.

Devam eden 1 yıllık süreç içerisinde işletmenin alacakları tahsis edilir ve borçların ödemesi yapılır. Vergi borçları ve diğer kurumlara bulunan borçlar kapatılır. Bütün ödeme işlemlerinin bitirilmesinin ardından iktisadi işletmenin tasfiye edildiği kararı alınır. Ardından vergi dairesine gidilir ve kapatma işlemleri yapılır.

Bütün ödeme ve tahsilat işlemlerinin tamamlanması ile, iktisadi işletmede eğer artan para olursa bu paranın derneğe aktarılması sağlanır. Tasfiye işlemleri sırasında gelir getiren demirbaşların sarışı gibi ticari faaliyetlerin yürütülmesi yasaldır.

Dernek İktisadi İşletmesi Kurma Konusunda Bilinmesi Gerekenler

Dernek iktisadi işletmesi kurulması ile ilgili bilinmesi gerekenler şu şekildedir;

• İktisadi işletmeleri de tıpkı diğer işletmeler gibi her türlü denetlemeye tabidir. Denetim esnasında da dernekler kanunu ve yönetmelik kuralları geçerli olur.
• Dernek yönetim kuruluda bulunan üyelerin iktisadi işletmede gerçekleştirdikleri uzmanlık hizmeti ücretli olabilir. Alınacak olan ücret ise arızi kazancı geçemez. Devamlılığı bulunmayan hizmetlerde 2021 yılı için 43.000 TL’yi geçmeyecek şekilde ücret almaları yasaldır.
• İktisadi işletmenin içerisinde bulunan mal veya hizmetin kesin şartta bir bedel karşılığında satılması gerekir. Kâr edilmeyecek bile olunsa, ürünlerin karşılığında bir bedelin alınması zorunludur.
• Dernek, yönetim kurulu kararı ile iktisadi işletmesine müdür veya sorumlu ataması yapar. Sorumlu olan temsilciler de ticari unvan adı altında temsil ve ilzam yetkisini elinde bulundurur.
• Derneklerin iktisadi işletmeleri de diğer ticari işletmeler ile birlikte vergi kanuna dahildir. İşletmede bilanço usulü defter tutulur. Vergi sistemindeki en büyük amaç ise dernek işletmeleri ile normal işletmeler arasında oluşacak olan haksız rekabeti engellemektir.
• Dernek, herhangi bir şekilde anonim ya da limitet şirketi veya kooperatif kuramaz. Bu tür işletmelerde ortaklık sahibi olabilirler. Ortaklıkta bulunacak sorumlulukları ise sermayelerinde bulunan kâr payı kadardır.

 KARATAŞ Dernek Danışmanlığı olarak, dernek kurmak ve bu derneğe ait iktisadi işletmenin kuruluşunu gerçekleştirmek isteyen, sivil toplum gönüllülerinin yanında yer almaktayız. Alanında uzman ekibimizle, tüm bürokratik süreci sizler adına yürütüp, dernek faaliyetlerine odaklanmanızı sağlıyoruz.